Relocating plaque Nyma more than remembrance of 18 dead

Bart Janssen, Gerold en Nancy Wanders (v.l.n.r.) met de Nyma-plaquette. Foto: Eveline van Elk

Hun opa Wim Janssen werkte bij de Kunstzijdefabriek Nyma aan de Waal bij Nijmegen. Op 17 september 1944 werd hij door een Amerikaanse bom gedood. Na de bevrijding liet de fabriek in de hal een plaquette plaatsen met de namen van de achttien werknemers die in de oorlog waren omgekomen. Op initiatief van zijn kleinkinderen Gerold en Nancy keert de plaquette op zaterdag 21 september terug in de omgeving waar deze ooit hing.

“Het gaat niet alleen om onze opa. In een oorlog komen onschuldige mensen om het leven. De gevolgen daarvan zijn enorm, voor de mensen om hen heen, soms generaties lang. Een oorlog is nooit voorbij. Daar willen we aandacht voor. Dat is onze drijfveer”, zegt Gerold Wanders (57), die samen met zijn zus Nancy (53) de zoektocht van hun moeder naar de plaquette van de Nyma voortzette en het initiatief nam tot de herplaatsing.

Terug naar 17 september 1944. Opa Wim Janssen is machinist van de spinnerijmachines bij de Nyma Kunstzijdefabriek, pal naast de plek waar nu stadsbrug De Oversteek ligt. Hij helpt collega’s op weg naar de schuilkelder als Amerikaanse vliegtuigen bommen afwerpen op de fabriek. Daar worden Duitse stellingen vermoed. Wim Janssen en een collega zijn op slag dood.

Wim Janssen is dan 41 jaar oud, getrouwd met Anna Pauwels en vader van zes kinderen, van wie de oudste is overleden. Anna is zwanger van haar zevende kind. Zij maakt het angstige moment van de luchtaanval met haar kinderen door in een schuilkelder aan de Waterstraat. Ze overleven de oorlog.

In Nijmegen is voor het vader­loze gezin gebrek aan alles: eten, drinken, veiligheid. Dochter Elly, anderhalf jaar oud, wordt ondergebracht bij een zus van Anna en haar gezin op een boerderij in Weurt. Die brengen haar groot. Elly heeft wel altijd contact gehouden met haar eigen familie, vooral met haar moeder.

Hoewel ze de dood van haar vader niet bewust heeft meegemaakt – ze was pas anderhalf jaar – tekenen de traumatische gebeurtenissen in haar jeugd Elly voor de rest van haar leven. Ze kan fel en direct zijn, houdt niet van onrecht. Dat laat ze merken in haar directe omgeving en in haar werk in de gezondheidszorg.

Zo rond haar 60ste, als het einde van haar loopbaan nadert, gaat Elly steeds meer op zoek naar de sporen van haar vader die ze nooit heeft gekend. Ze praat er thuis in haar eigen gezin veel over en bezoekt de algemene begraafplaats aan de Graafseweg, waar vader Wim Janssen in een massagraf begraven ligt. Haar kinderen Gerold en Nancy gaan regelmatig mee. Ze leggen bloemen op de plek waar hun opa ongeveer begraven moet liggen.

Met haar zoektocht komt Elly steeds dichter bij haar vader. Wie hij was, bij zijn werk op de kunstzijdefabriek. Zo komt de koperen plaquette in beeld, die kort na de oorlog werd aangebracht in de hal van de Nyma, met de 18 namen van werknemers die tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven lieten. Onder wie die van W.G. (Wim) Janssen.

De plaquette zelf weet ze niet meer te achterhalen, ze sterft in 2018, 75 jaar oud.

De koperen plaat blijkt in de jaren ’90 door de gemeente veiliggesteld, toen het hoofdgebouw van de Nyma gesloopt werd. Dankzij Gerold en Nancy krijgt de plaquette binnenkort een plek in de Makersplaats, vlak bij de oorspronkelijke plek.

Gerold Wanders: “Het is een eerbetoon aan de mensen die toen het slachtoffer werden van oorlogs­geweld. Maar ook een uitnodiging om stil te staan bij de oorlogen nu. In Nederland vinden we dat vluchtelingen uit oorlogsgebieden hier maar snel ‘gewoon’ moeten meedoen, maar we vergeten dat deze mensen vaak een ‘rugzakje’ met zich dragen in de vorm van oorlogstrauma’s, net als de mensen hier toen.”

Oorlogsdoden Nyma

De Nyma-plaquette wordt op 21 september om 11.00 uur teruggeplaatst in de omgeving waar ze vroeger hing. Naast Gerold en Nancy Wanders zijn ook nabestaanden aanwezig van andere Nyma-werknemers die slachtoffer werden van de Tweede Wereldoorlog. Ze zijn opgespoord met hulp van Bart Janssen, die decennialang studie deed naar de Nijmeegse oorlogsdoden en daarover boeken publiceerde.

De plaquette bevat de namen van 18 werknemers van de Nyma Kunst­zijdefabriek, die tijdens de jaren 1940-1945 het leven lieten, 17 mannen en 1 vrouw. Daaronder ook H.J. Bierman, portier van de Nyma, die net als Wim Janssen, de opa van Gerold en Nancy, omkwam tijdens het Amerikaanse bombardement op 17 september 1944. Een aantal werknemers vond de dood bij het Amerikaanse bombardement op Nijmegen van 22 februari 1944. Anderen stierven tussen september 1944 en april 1945, de tijd dat Nijmegen frontstad was, door granaten of oorlogsgeweld.