Wat betekent vrijheid voor ons, en hoe behouden we haar? Het hele jaar door organiseert Vrijheid Regio Nijmegen evenementen over het thema vrijheid.



Wat betekent vrijheid voor ons, en hoe behouden we haar? Het hele jaar door organiseert Nijmegen in Vrijheid evenementen rondom diverse thema’s rondom het onderwerp vrijheid. 

Wat betekent vrijheid voor jou?

Vrijheid is niet  vanzelfsprekend 

Zondag 17 september 1944 landen tienduizenden parachutisten bij de bruggen over de rivieren en kanalen tussen de Belgische grens en Arnhem, terwijl grondtroepen oprukken vanaf Leopoldsburg. Doel van de geallieerde operatie Market Garden: een snelle opmars via deze route richting Hitler-Duitsland. Dat mislukt, de Arnhemse Rijnbrug blijft in Duitse handen. Niettemin worden grote delen van Limburg en Brabant bevrijd, net als het Rijk van Nijmegen. Van hieruit begint in februari 1945 alsnog het slotoffensief tegen het naziregime.

Deze website wordt in aanloop naar september aangevuld met programma-onderdelen en verdiepingsartikelen. Houd de website in de gaten voor de laatste aanpassingen.

NIJMEGEN HERDENKT OPERATIE MARKET GARDEN

Infocentrum WO2

Amerikaanse soldaten staken hier in canvasbootjes de rivier over om de Waalbrug en de spoorbrug vanaf de noordoever te veroveren. Er sneuvelden 48 militairen. Als eerbetoon aan hen is de brug uitgerust met 48 paren lichtmasten, die elke avond bij zonsopgang één voor één worden ontstoken in het tempo van een trage mars. Die wordt hier ook elke avond gehouden: de Sunset March.

De Oversteek

Op 20 september, toen Britse tanks de Waalbrug opreden richting Lent, werd de brug toch niet opgeblazen. Mogelijk door een haperend ontstekingsmechanisme, mogelijk op bevel van een Duitse generaal.

Rivierkazemat Lent

In september 2004, bij de herdenking zestig jaar later, schonk Thompsons weduwe zijn naam aan de brug. De felle kleuren zijn van later: ze symboliseren de overgang van Noord-Brabant (rood) naar Gelderland (groen)

Thompsonbrug

Vrijheidsmuseum Groesbeek

In 2014 werd er één op ware grootte nagebouwd. Militairen van de Amerikaanse 82ste divisie – dezelfde als toen – onthulden het glidermonument.

Kinderen willen het nog wel eens gebruiken als klimtoestel, tot ergernis van de initiatiefnemers: het is een monument.

Klein Amerika Groesbeek

De Lindenberg is een cultureel centrum in Nijmegen en heeft haar thuisbasis middenin het centrum van Nijmegen maar is in én voor de hele stad actief.

Wij geloven dat kunst en cultuur een onlosmakelijk onderdeel van de persoonlijke ontwikkeling van mensen is, en vinden dat iedereen de kans moet krijgen om daarmee in aanraking te komen.

In 2024 en 2025 herdenkt de stad 80 jaar bombardement én bevrijding. Wij herdenken mee met verschillende activiteiten die plaatsvinden in de Lindenberg.

Lindenberg Cultuurhuis

Het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis (HvdNG) is de ontmoetingsplaats voor iedereen die iets wil weten of vertellen over de geschiedenis en het erfgoed van Nijmegen. Samen met de stad vertellen wij de verhalen van Nijmegen zonder vaste collectie, door telkens een ander onderdeel van de geschiedenis uit te lichten. Een kleine staf en groot aantal vrijwilligers geeft dit samen vorm.

Huis van de Nijmeegse Geschiedenis

Bunker Valkhofheuvel

De tekst op het gedenkteken: ‘Landingsterrein parachutisten en gliders bij de bevrijding van Overasselt op zondag 17 september 1944.’ De parachutisten waren Amerikanen en Polen, hier gedropt om de bruggen bij Grave over de Maas en die bij Heumen over het Maas-Waalkanaal in te nemen. Het monument werd in 1985 onthuld.

Bevrijdingsmonument Overasselt

Conrad Savy zwaait af als vredesambassadeur van Nijmegen

‘Een nieuwe herinnering aan onze opa’

Herdenken en vieren van 80 jaar Market Garden

80 jaar geleden, op 22 februari 1944, werd de binnenstad van Nijmegen compleet verwoest. Het bombardement kwam onverwacht en uit onverwachte hoek. Midden op de dag, net nadat het luchtalarm was afgelopen en veel mensen weer uit de schuilkelders kwamen.

Nog steeds komen er verhalen naar boven die we nog niet kenden. Verhalen over de vreselijke gebeurtenissen van die dag, maar ook over hoe mensen toch de kracht vonden om door te gaan.

Verhalen die verteld moeten worden voordat ze in de mist van het verleden verdwijnen. Omdat ze vertellen over overleven onder moeilijke omstandigheden en omdat ze - helaas - zeer actueel zijn. Ook in Nijmegen vangen we veel mensen op die op de vlucht zijn voor oorlog in hun thuisland en die hier een nieuw bestaan proberen op te bouwen.

Hun verhalen geven ons inzicht in hoe het geweest moet zijn voor onze stadsgenoten al die jaren geleden, toen de stad weer moest worden opgebouwd en levens moesten worden opgepakt. Hun verhalen illustreren ook de waarde van leven in vrede en vrijheid en het belang om deze manier van leven te beschermen. Vrijheid is niet vanzelfsprekend.

Daarom is het belangrijk dat wij aandacht blijven hebben voor de slachtoffers van oorlog en geweld, van toen én van nu. En om dat samen te doen, met alle Nijmegenaren. Alleen door met aandacht, compassie en tolerantie naar de ander te luisteren – of het verhaal zich nu 80 jaar geleden afspeelde of recenter – creëren wij een samenleving waarin iedereen van waarde is. Ik roep u van harte op om mee te doen.


Journaalfilm over de gevolgen van de geallieerde bombardementen van Enschede en Nijmegen. Met beelden van de brandende en verwoeste binnenstad, het puinruimen en de begrafenis van het onbekende slachtoffer. [Bron: Stichting Nijmegen Blijft in Beeld]

VERHALEN BOMBARDEMENT NIJMEGEN 1944

Expositie verlengd rond bombardement  

Bombardement onder grote belangstelling herdacht

Fotoverslag Brandgrenswandeling

Zondag 17 september 1944 landen tienduizenden parachutisten bij de bruggen over de rivieren en kanalen tussen de Belgische grens en Arnhem, terwijl grondtroepen oprukken vanaf Leopoldsburg. Doel van de geallieerde operatie Market Garden: een snelle opmars via deze route richting Hitler-Duitsland. Dat mislukt, de Arnhemse Rijnbrug blijft in Duitse handen. Niettemin worden grote delen van Limburg en Brabant bevrijd, net als het Rijk van Nijmegen. Van hieruit begint in februari 1945 alsnog het slotoffensief tegen het naziregime.

In september 2024 herdenken we in het Rijk van Nijmegen de gebeurtenissen van toen, leggen een link met het heden en vieren 80 jaar vrijheid.

Enkele hoogtepunten uit het programma:

Zondag 15 september

 in en rond het Vrijheidsmuseum
in Groesbeek, van 10.00 tot 17.00 uur. Hier start die dag ook de Euregio
Vrijheidswandeling.

 bij het Generaal Gavin-monument in Groesbeek, van 11.30 tot 12.00 uur.

 op Klein Amerika in Groesbeek, met voertuigen en uitrusting van met name het Britse leger uit de periode van Market Garden. De hele dag te bezoeken, in de ochtend is er ook een paradropping.

Kampement van de Pontoongroup ’40-’45

 op het eiland Veur-Lent bij Nijmegen, te bezoeken van 10.30 tot 17.00 uur. Om 12.00 uur Waalcrossing van de Pontoongroup met 26 boten en 200 re-enactors. Om 13.30 uur officiële herdenking van de 48 Amerikaanse militairen die op 20 september 1944 bij deze actie vielen.

Kampement van Pontoongroup ’40-‘45’,

 van 10.00 tot 19.30 uur. Om 14.57 uur opnieuw Waalcrossing, op hetzelfde tijdstip als de actie destijds.

 van het centrum naar het Vasim-terrein in Nijmegen. Start om 13.00 uur. Van 15.00 tot 22.00 uur Peace by Peace-festival op terrein van de Vasim. Dit wordt zondag 22 september voortgezet van 10.30 tot 18.00 uur.

, voor het grote publiek, over stadsbrug De Oversteek. Start om 19.36 uur op het Vasim-terrein.

PROGRAMMA OPERATIE MARKET GARDEN

Er zijn 48 lichtmasten op De Oversteek, als eerbetoon aan de 48 soldaten die de Waalcrossing op 20 september 1944 niet overleven. Elke avond bij zonsondergang springen ze één voor één aan, in langzaam tempo. Dagelijks loopt een veteraan mee: de Sunsetmarch. Ter herdenking, en als groet aan alle veteranen. Iedereen kan mee lopen.

Sunsetmarch

In 2024 en 2025 staan we uitgebreid stil bij onze bevrijding en de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog dan 80 jaar geleden. We staan stil bij het grote leed en de vele offers die daarvoor zijn gebracht en bij de waarde van vrijheid.

Het is belangrijk dat wij aandacht blijven hebben voor de slachtoffers van oorlog en geweld, van toen én van nu. Alleen door met aandacht, compassie en tolerantie naar de ander te luisteren – of het verhaal zich nu 80 jaar geleden afspeelde of recenter – creëren wij een samenleving waarin iedereen van waarde is.

Herdenking bombardement startpunt ’80 jaar Vrijheid’

In februari 2024 staat Nijmegen uitgebreid stil bij het bombardement van 22 februari 1944. Het vormt de start van het programma ’80 jaar Vrijheid’, dat loopt tot eind augustus 2025. Er zal regelmatig stilgestaan worden bij gebeurtenissen in de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog, 1944 en 1945. 
Het programma ’80 jaar Vrijheid’ is niet alleen bedoeld om te herdenken, maar vooral om mensen actief te betrekken bij thema’s als ‘oorlog’ en ‘vrijheid’ - toen en nu - en bij te dragen aan de bewustwording van de waarden van vrijheid en democratie. De provincie Gelderland is initiatiefnemer van het programma ’80 jaar Vrijheid’. Het wordt omarmd door alle Gelderse regio’s: Rijk van Nijmegen, Rivierenland, Arnhem en omgeving, Achterhoek/ Liemers en Veluwe. 
In het Rijk van Nijmegen hebben de gemeenten Berg en Dal, Beuningen, Druten, Heumen, Nijmegen en Wijchen de handen ineengeslagen om het programma vorm te geven. Naast de herdenking van het 

bombardement op Nijmegen van 22 februari 1944

, zal er onder meer teruggeblikt worden op de operatie Market Garden in september 1944 en de frontlinieperiode (oktober 1944/april 1945), waarin deze regio onder vuur lag en een deel van de bevolking moest evacueren, de bevrijding en de wederopbouw.

Impressies van 'lichtherinnering' van Jaap van den Elzen. De werkelijke uitvoering kan hiervan afwijken.

80 JAAR VRIJHEID

'Sinti en Roma vertellen hun verhaal'


Vanaf donderdag 16 mei staat in het Vrijheidsmuseum de indrukwekkende tentoonstelling “De lange schaduw van het verleden”. Op die dag is het 80 jaar sinds de deportatie van 245 Sinti en Roma uit kamp Westerbork. Een collectief van Sinti en Roma heeft onder aanvoering van Lalla Weiss (1961) deze tentoonstelling samengesteld voor Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Ter gelegenheid van de 80-jarige herdenking is de tentoonstelling nu te zien in het Vrijheidsmuseum. Het collectief toont via persoonlijke verhalen, bijzondere afbeeldingen, muziekstukken, gedichten, audiovisuele fragmenten en onder meer historische voorwerpen, de complexe reis die de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in de afgelopen 80 jaar binnen de Sinti en Roma gemeenschap heeft afgelegd.

Sinti en Roma worden wereldwijd al eeuwenlang onderdrukt en vervolgd. Eeuwenlang gestigmatiseerd als ‘rondtrekkende dieven’ en ‘vagebonden’. Mensen ‘zonder enige vorm van zeden’. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden naar schatting van de Sinti en Roma gemeenschap meer dan 1 miljoen Sinti en Roma uit heel Europa door de nazi’s vermoord. Het is een geschiedenis die na de bevrijding snel in de vergetelheid raakte. De Europese bevolking was in 1945 in shock: velen konden of wilden niet luisteren naar het leed van de overlevenden. De stigmatisering bleef. De stereotyperingen verdwenen niet.

Ook veel Sinti en Roma zelf leefden decennialang in de lange schaduw van het verleden. De oorlog was ‘een ravijn van ellende en dood waar niemand in wilde kijken’. Verdriet, angst en schuldgevoelens verscheurden de mensen. Want waarom hadden juist zij het overleefd en anderen niet? En wie zei hen dat het niet weer kon gebeuren? De meeste vervolgingsslachtoffers konden uiteindelijk niets anders dan zwijgen. En hun familieleden en met name hun kinderen, worstelend met hun eigen identiteit, zwegen mee.

In de tentoonstelling komen de verhalen van het verleden aan het licht en wordt het zwijgen doorbroken. “De lange schaduw van het verleden” is te bezoeken vanaf donderdag 16 mei tot en met zondag 1 december 2024. 



Bron foto: Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Fotograaf Sake Elzinga

De lange schaduw van het verleden

De band tussen liefde en oorlog is intiem en al zo oud als de mensheid. Onder de dreiging van de dood worden het leven en ook de liefde veel intenser beleefd. De Tweede Wereldoorlog beïnvloedde het liefdesleven van een hele generatie mensen. Ze kregen - zoals altijd - vlinders in hun buik: in de schuilkelder, de onderduik, aan het front of doodgewoon op straat. De tentoonstelling ‘Liefde in Oorlogstijd’, van 5 juni 2024 tot en met 30 maart 2025, laat zien hoe mensen elkaar onder moeilijke omstandigheden vonden. En hoe gevoelens alles kunnen doorbreken. Want wat is ‘goed’ of ‘fout’ in de liefde?

In de tentoonstelling ‘Liefde in Oorlogstijd’ zien we de oorlog van zijn meest intieme, menselijke kant. Van een jongen die tijdens dwangarbeid in Duitsland zijn eerste vriendje ontmoette, tot een pas getrouwd stel dat Auschwitz overleefde, steeds weer op zoek naar een teken dat de ander nog leefde. Deze persoonlijke liefdesverhalen hadden vaak grote gevolgen, zoals: de reis van duizenden oorlogsbruiden van én naar Nederland, de minstens zovele kinderen die werden verwekt door een geallieerde of Duitse soldaat, de vervolging van homoseksuelen en de grootschalige betaalde liefde in de oorlogsjaren. Achter speciale gordijntjes kunnen volwassenen zelfs gluren naar verhalen over seks in oorlogstijd en vibrators uit de jaren 40 bewonderen.

Liefde in Oorlogstijd is een unieke expositie waarin de bezoeker wordt ondergedompeld in de sfeer van een knus straatje in de jaren 40 met aan weerszijden volledig historisch ingerichte ruimtes. Achter de ene deur zit een huiskamer, achter de andere deur een onderduikruimte of een café waar de bevrijding gevierd wordt. Dit maakt de expositie een avontuurlijke beleving voor jong en oud. De tentoonstelling Liefde in oorlogstijd is geïnspireerd door het gelijknamige boek van Steffie van den Oord, vanaf 4 juni 2024 in nieuwe druk verkrijgbaar.

Het Vrijheidsmuseum toont het hartstochtelijke verhaal van de liefde met unieke topstukken zoals bladmuziek, dagboeken, liefdesbrieven en trouwjurken. Een intieme expositie met nog nooit eerder getoond materiaal, die je hart sneller doet kloppen!

Liefde in oorlogstijd

Van oktober 2024 tot eind 2025 presenteert de Stichting Thornsche Molen een grensoverschrijdend project met als thema "Vluchten Toen en Nu" in het kader van 80 jaar Vrijheid.

Het thema is gekozen met als achtergrond de evacuatie van de bewoners van het buurtschap Thornsche Molen ten tijde van WO2 eind september 1944. Zij moesten vluchten voor het oorlogsgeweld en dat gold tevens voor veel andere groepen en uiteraard ook voor de bewoners aan de Duitse zijde van de grens. Wij willen en moeten de verwoesting van het buurtschap blijven herdenken maar gaan nu, 80 jaar nadien, vooral de vrijheid vieren! Dat doen we met medewerking en betrokkenheid van onze Duitse buren! Het is van belang om met dit project nadruk te leggen op het behoud van onze democratie en onze vrijheid. Wij willen ons inspannen om de huidige generaties en met name de jeugd bij het project te betrekken! De laatste groep wordt gevormd door schoolkinderen van basisschool Op Weg in Ooij en de Grundschule Christophorus in Kranenburg. Ook willen wij aandacht besteden aan de vluchtelingen van NU die in onze regio te vinden zijn, zoals Syriërs en Oekraïners.

VRIJHEID is niet vanzelfsprekend en wij moeten deze blijven bevechten!



Expositie

Zowel Nederlandse als Duitse bezoekers van het informatiecentrum worden voortdurend geïnformeerd over de historie van de Molen en de regio, opdat wij niet vergeten!! Ook de actuele toestand in Europa maakt het noodzakelijk om stil te staan bij belangrijke waarden als Vrijheid, Vrede en Democratie.

Vluchtelingen toen, evacués toen, wat gebeurde er, wat moesten ze doorstaan? Er zijn nog altijd en weer opnieuw vluchtelingen, wat is hun verhaal? Allen waren en zijn op weg naar vrijheid. VRIJHEID, die we nu al 80 jaar mogen ervaren!



In de expositie besteden wij aandacht aan de verhalen van de 4 families die eind september 1944 vluchtten, moesten evacueren vanuit het buurtschap Thornsche Molen en een onzeker lot tegemoet zagen. Dit gebeurt door een fotowand, documenten uit deze periode en interviews met overlevenden en nakomelingen van deze families. Tevens zal aandacht worden geschonken aan de verhalen van Syriërs en Oekraïners die naar onze regio zijn gevlucht. Basisschoolleerlingen uit Ooij en Kranenburg werken mee aan het project. Het thema wordt uitgewerkt in kunstproducten die de vitrines zullen vullen. Op deze manier willen we nieuwe generaties betrekken bij het onderwerp 80 jaar vrijheid: "Opdat wij niet vergeten"!



Menschenskinder

Het landmark “Menschenkinder” is gemaakt in het kader van de viering van 75 jaar vrijheid in 2019 en het idee hiervoor is ontwikkeld door de toenmalige projectleider van de gemeente Berg en Dal, en oud-voorzitter van de Stichting Thornsche Molen. Volgens de kunstenares Anne Thoss representeren de beelden de vluchtende mens. Zij refereren aan de vluchtelingen/evacués, Nederlanders en Duitsers, van 80 jaar geleden, maar ook aan vluchtelingen van nu. Het grensoverschrijdende karakter van dit kunstwerk wordt onderstreept door het feit dat zowel de kunstenaar als de maker van de beelden de Duitse nationaliteit hebben en dat de beeldengroep zich voor de helft op Duits en voor de helft op Nederlands grondgebied bevindt.



Vector of Memory

De ‘Vector of Memory' is een bijzondere markering op de internationale Hiking Trails Liberation Route Europe, een netwerk van maar liefst 10.000 kilometer aan wandelroutes langs musea, monumenten, begraafplaatsen en historische locaties die herinneren aan de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog. De Vector is een monumentale wegwijzer in een serie van meerdere ‘Vectors of Memory’, ontworpen door de befaamde Amerikaanse architect Daniël Libeskind.





Expositie | Vluchten toen en nu

Drie jaar geleden, in mei 2020, stonden we ondanks alle coronamaatregelen stil bij ’75 jaar Vrijheid’. Vrijheid leek in West-Europa een vanzelfsprekendheid. Sinds de oorlog in Oekraïne weten we beter. Onderdrukking, onvrijheid en oorlog beperken zich niet tot andere werelddelen: ze kunnen zich ook in Europa voordoen, op nog geen 2000 kilometer van huis.

‘Leven met oorlog, toen en nu’, is het thema van het regioprogramma Vrijheid in het Rijk van Nijmegen. Mensen vertellen hoe de Tweede Wereldoorlog bijna tachtig jaar later nog steeds hun leven beïnvloedt. Anderen, hoe hun leven recent volledig op z’n kop kwam te staan, omdat zij hun land moesten verlaten. Kinderen uit Oekraïne geven er op hun manier uiting aan in tekeningen.

LEVEN MET OORLOG - TOEN & NU

Het lot van de vele Roma en Sinti slachtoffers rond de Tweede Wereldoorlog is vrijwel onbekend bij het grote publiek. Steeds meer Roma en Sinti, waaronder kunstenaars, vinden het belangrijk dat deze geschiedenis verteld wordt en doorbreken het zwijgen. De vertellende voorstelling ‘Een rugzak vol wantrouwen’ is daar een mooi voorbeeld van. Deze voorstelling zal op 28 november twee keer worden opgevoerd in het Infocentrum WO2 Nijmegen.



Deze voorstelling laat aan de hand van verhalen, dans en muziek zien hoe de geschiedenis van Roma en Sinti haar sporen heeft nagelaten. Een gemeenschap, begenadigd met talenten en opgezadeld met trauma’s die van generatie op generatie worden doorgegeven. Met deze voorstelling wordt de stilte doorbroken. Naast alle treurnis zijn er ook veel fantastische verhalen die gedeeld moeten worden. Want ondanks alles wordt de gemeenschap gekenmerkt door een enorme veerkracht, samenhorigheid, levenslust en humor.



Een rugzak vol wantrouwen is één van drie theatervoorstellingen die zijn voortgekomen uit het cross-mediale project Eens waren we vogels. Initiatiefnemer, actrice en theatermaker Carla Hardy maakte deze in samenwerking met Lalla Weiss, Cillia Mies en het Roma Heina Miranda trio.



Dit zijn de speeltijden:

Voorstelling 1: (18:45 inloop) 19:00 voorstelling en nabespreking met de makers (20:00 einde)
Voorstelling 2: (20:15 inloop) 20:30 voorstelling en nabespreking met de makers (21:30 einde)

De locatie is het Infocentrum WO2 Nijmegen, Ridderstraat 27. Deelname kost € 10,- p.p. en kan op de locatie poer pin worden betaald. Reserveren is noodzakelijk via welkom@infocentrumwo2.nl of 024-3974404 (via het Vrijheidsmuseum), tot uiterlijk woensdag 27 november 16:00.







Foto's: Jostijn Ligtvoet Fotografie

Eens waren we vogels: Een rugzak vol wantrouwen

Lichtjesavond

Kaarsjes, geplaatst door vrijwilligers, bij de graven alle gesneuvelde militairen die begraven liggen op de militaire begraafplaats Jonkerbos en de Canadese oorlogsbegraafplaats in Groesbeek. 

Freedom is not a given

Themes

OPERATION MARKET GARDEN PROGRAM

STORIES OPERATION MARKET GARDEN

80 YEARS OF FREEDOM

NIJMEGEN COMMEMORATES OPERATION MARKET GARDEN

Program

Sunsetmarch

The long shadow of the past

Love in wartime

Expositie | Vluchten toen en nu

Eens waren we vogels: Een rugzak vol wantrouwen

Lichtjesavond

Locations

News

Conrad Savy waves goodbye as peace ambassador to Nijmegen

'A new memory of our grandfather'

Commemorating and celebrating 80 years of Market Garden

Exhibition extended around bombing

Bombing commemorated under great interest

Photo report Brandgrenswandeling